Međuzvezdani objekat 3I/ATLAS, sa svojom rekordnom brzinom i neobičnim sastavom bogatim , služi kao kosmički kurir, donoseći nam dragocene informacije o uslovima formiranja planeta i kometa u zvezdanim sistemima daleko izvan našeg Sunčevog komšiluka. — Za posmatrače, 3I/ATLAS je bila prilika, iako zahtevna, da se posmatra objekat koji je prešao milijarde kilometara međuzvezdanog prostora, noseći sa sobom tajne Galaktičke prošlosti.
Otkriće
Kometa 3I/ATLAS, poznata i kao C/2025 N1 (ATLAS), treći je potvrđeni objekat međuzvezdanog porekla koji prolazi kroz Sunčev sistem, nakon 1I/’Oumuamua i 2I/Borisov. Otkrivena je 1. jula 2025. godine pomoću teleskopa ATLAS (Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System) koji finansira NASA, a nalazi se u Rijo Urtadu, Čile.
Nakon početnih nejasnoća da li je objekat asteroid ili kometa, posmatranja obavljena već 2. jula 2025. godine potvrdila su prisustvo marginalne kome i potencijalno repolikog izduženja, što je dokaz kometne aktivnosti. Prefiks "3I" zvanično je dodeljen u znak priznanja da je to treći potvrđeni međuzvezdani uljez.
Putanja i brzinski rekord
3I/ATLAS sledi ekstremno hiperboličnu putanju oko Sunca, što je jasan pokazatelj da nije gravitaciono vezana za Sunčev sistem. Orbitalna ekscentričnost komete je izuzetno visoka i iznosi 6.13943 ± 0.00008. Ova vrednost ekscentričnosti je najveća zabeležena do danas kod međuzvezdanih objekata, nadmašujući 1I/ʻOumuamua (e=1.2) i 2I/Borisov (e=3.4).
Kada je ušla u Sunčev sistem, kometa se kretala brzinom od 58 km/s u odnosu na Sunce. Ova brzina je daleko veća od brzina prethodna dva međuzvezdana objekta, 1I/ʻOumuamua (26 km/s) i 2I/Borisov (32 km/s). Na najbližoj tački Suncu (perihelu), kometa je postigla maksimalnu brzinu od 68 km/s.
Perihel se dogodio 29. oktobra 2025. godine na udaljenosti od 1.36 AU (oko 203 miliona km), što je pozicija između Marsove i Zemljine orbite. Kometina putanja je, po slučajnosti, gotovo poravnata sa ekliptikom Sunčevog sistema, nagnuta samo 175° (što odgovara retrogradnom nagibu od 5°).
Kometa ne predstavlja nikakvu pretnju Zemlji. Najbliži prilaz Zemlji bio je 19. decembra 2025. godine, na udaljenosti od 1.8 AU (oko 270 miliona km). Značajno je što se 3I/ATLAS približila Marsu (0.194 AU) 3. oktobra 2025. godine, a tu priliku su iskoristile svemirske letelice u Marsovoj orbiti, uključujući MRO (Mars Reconnaissance Orbiter), MAVEN, ExoMars TGO, i kineski Tianwen-1, kao i rover Perseverance.
Fizičke karakteristike i sastav
3I/ATLAS je aktivna kometa, čije se ledeno jezgro greje usled sunčevog zračenja, uzrokujući sublimaciju leda u gas i izbacivanje prašine koja formira komu.
Jezgro i aktivnost
Slike snimljene Svemirskim teleskopom Habl (Hubble Space Telescope) pokazale su da se prečnik kometinog čvrstog, ledenog jezgra procenjuje na između 0.32 i 5.6 km, pri čemu posmatranja sugerišu da je verovatno manji od jednog kilometra. Koma je opisana kao eliptična i crvenkaste boje, što je slično međuzvezdanoj kometi 2I/Borisov. Primetno je da je kometa pokazivala aktivnost već 7. maja 2025. godine, kada je bila na udaljenosti od oko 6.4 AU od Sunca, što ukazuje da njenu aktivnost pokreće sublimacija lakih isparljivih ledova, a ne samo vodeni led.
Neočekivani sastav
Posmatranja sprovedena pomoću Svemirskog teleskopa Džejms Veb (JWST) u avgustu 2025. godine otkrila su da je koma komete 3I/ATLAS neobično bogata ugljen-dioksidom (). Pored , detektovane su male količine vodenog leda, vodene pare, ugljen-monoksida (CO) i karbonil sulfida (OCS).
Odnos prema vodi kod 3I/ATLAS iznosi 8.0 ± 1.0, što je među najvećim koncentracijama ikada zabeleženim kod komete. Visoka zastupljenost može značiti da jezgro komete sadrži dosta , ili da je formirana daleko od svoje matične zvezde, iza linije mraza.
Takođe, teleskop Very Large Telescope (VLT) potvrdio je prisustvo gasa cijanida (CN) i atomskog nikla (Ni I) u komi komete. Ove supstance se obično nalaze u kometama Sunčevog sistema.
Poreklo i starost
Kometa 3I/ATLAS je prepoznata kao međuzvezdani objekat zbog svoje ekstremno hiperbolične putanje i velike brzine, koju nije mogla dobiti interakcijom sa planetama Sunčevog sistema. Njeno poreklo se može pratiti u pravcu sazvežđa Strelac (Sagittarius), blizu Galaktičkog centra Mlečnog puta.
Analize su pokazale da je 3I/ATLAS verovatno nastala u protoplanetarnom disku oko svoje matične zvezde i da je izbačena usled gravitacionih interakcija. Spekulacije o njenom poreklu su ukazale na to da bi kometa mogla da potiče iz tankog ili debelog diska Mlečnog puta. Ukoliko potiče iz debelog diska, procenjuje se da bi mogla biti stara između 7.6 i 14 milijardi godina, što bi je činilo starijom od samog Sunčevog sistema (4.6 milijardi godina) i možda najstarijom kometom ikada viđenom.
Spekulacije o vanzemaljskoj tehnologiji
Kao i kod 1I/’Oumuamua, i 3I/ATLAS je bila predmet spekulacija da bi mogla biti tehnološki artefakt vanzemaljske inteligencije. Astrofizičar Avi Loeb je sa saradnicima objavio rad u kome je izneo hipotezu da bi neke "anomalne" karakteristike, kao što su gotovo ravna putanja u odnosu na ekliptiku i prolazak perihela iza Sunca (konjunkcija), mogle ukazivati na to da je objekat letelica koja izvodi prikriveni manevar kočenja (reverzni Solar Oberth manevar).
Međutim, većina astronomske zajednice odbacila je ove spekulacije, naglašavajući da 3I/ATLAS ispoljava klasične kometne karakteristike (emisiju gasova i prašine), koje su od tada potvrđene, uključujući prisustvo , vode, cijanida i nikla. Sami autori hipoteze su naglasili da je najverovatniji ishod da je 3I/ATLAS potpuno prirodan međuzvezdani objekat, najverovatnije kometa.
Posmatranje i vidljivost
3I/ATLAS je bleda kometa koja nije bila vidljiva golim okom. Njena vršna prividna magnituda iznosila je oko 11. Za vizuelno posmatranje sa Zemlje bio je potreban teleskop sa otvorom blende od najmanje 200 mm (8 inča) pod tamnim nebom.
Zbog svog perihela 29. oktobra 2025. godine, kometa je bila u solarnoj konjunkciji (na suprotnoj strani Sunca od Zemlje) 21. oktobra 2025, te nije bila vidljiva sa Zemlje tokom tog perioda. Ponovo je postala vidljiva na jutarnjem nebu nakon perihela, u novembru 2025. godine. Krajem 2025. godine kretala se kroz sazvežđa Devica i Lav, postepeno slabeći u sjaju.
Uloga svemirskih misija
Pored Habla i Džejms Veba, brojni drugi teleskopi i svemirske misije su posmatrale 3I/ATLAS, omogućavajući detaljnu analizu njenog sastava i dinamike, uključujući satelite Lucy, Psyche, Parker Solar Probe, PUNCH i SOHO, naglašavajući globalne napore u proučavanju ovog retkog međuzvezdanog posetioca. Posmatranja teleskopima kao što je JWST pružila su jedinstvene uvide u hemijski sastav objekta formiranog u drugom zvezdanom sistemu, otkrivajući da komete širom Galaksije dele slične osnovne komponente.
Detektovan radio-signal sa međuzvezdne komete 3I/ATLAS
Zašto kometa 3 Atlas zbunjuje naučnike i prkosi pravilima fizike?
Kometa 3I/ATLAS - Glasnik iz drugog zvezdanog sistema
Kometa 3I/ATLAS starija od Sunčevog sistema
Velika flota letelica prati prolazak vanzemaljskog posetioca 3I/ATLAS
Evropski orbiter na Marsu snimio međuzvezdanu kometu 3I/ATLAS u prolazu pored Crvene planete